برگزاری نشست تخصصی جامعه شناسی فاجعه (با محوریت سیل) توسط جهاد دانشگاهی همدان

به گزارش روابط عمومی جهاد دانشگاهی واحد همدان، در نشست تخصصی جامعه شناسی فاجعه (با محوریت سیل) که چهارشنبه 21 فروردین به همت مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) منطقه همدان و خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) همدان برگزار شد، مدیرکل مدیریت بحران استانداری همدان  گفت: 43 مخاطره طبیعی جوامع جهانی را تهدید می‌کند این درحالیست که 34 مخاطره از این تعداد در ایران و 22 مخاطره اعم از برف، سیل و خشکسالی در استان همدان وجود دارد.

علیمردان طالبی مدیریت به موقع و صحیح ستاد بحران را مشروط بر فعالیت در 3 قسمت قبل، هنگام و بعد از سیل دانست و اظهار کرد: وجود زیرساخت‌های مناسب مانند مشارکت مردمی، اطلاع‌رسانی و مدیریت، ابلاغ هشدارهای لازم به تمامی مدیران و مسئولان ارشد استانی، یادآوری دستور‌العمل‌های تصویب شده، تشکیل جلسات متعدد ستاد بحران، بازرسی استاندار و مسئولان ارشد از ظرفیت و استقامت سدها، بازرسی تجهیزات امدادی و رسوب‌گیری و لایروبی کانال، مسیل و رودخانه به صورت شبانه‌روزی، همگی از اقدامات موثر و مهم این ستاد در زمان قبل از وقوع سیلاب بوده است.

رئیس مرکز مدیریت حوادث و فوریت‌های پزشکی استان همدان نیز با بیان اینکه وظیفه اصلی اورژانس در حوادث طبیعی حفظ جان مردم است، آمار تلفات سیل در همدان را برابر با فاجعه این حادثه در گلستان دانست.

دکتر حبیب معصومی در رابطه با مشارکت و آگاهی مردم در حوادث سیل بیان کرد: با توجه به اینکه اورژانس و فوریت‌های پزشکی کارگروه و متولی سلامت مردم هستند، مشارکت شهروندان نیز در مواقع بحران ضروری بوده و حرف اول را می‌زند.

وی ادامه داد: در کشور از سال 80 نیز به حوادث و بلایای طبیعی توجه خاص و ویژه‌ای از سوی دولت و مردم شد و همین موضوع موجب شرح وظایف هر یک از دستگاه‌ها از جمله اورژانس شد که در هنگام حوادث و بلایای طبیعی 3 وظیفه مهم خود را از جمله تریاژ، انتقال به مراکز درمانی و تأمین بهداشت محیط و درمان بیماری‌های پس از سیل به خوبی انجام دهند.

معصومی اظهار کرد: مدیریت دستگاه‌ها و عملکرد آنها در هنگام حوادث سنگینی چون سیل بر روی یکدیگر تأثیر بسزایی دارد به‌طوریکه ابتدا مسئولان باید نیازهای شهر خود را در بلایا و حوادث تأمین کرده سپس دیگر استان‌های معین را یاری کنند.

وی با اشاره به مصدومیت سیل نشان‌دهنده سطح پایین آموزش و فرهنگ مردم در مقابله با سیل و اشتباه‌های انسانی فراوان است.

معصومی با بیان اینکه باید از این حوادث تلخ و ناگوار با وجود تمام خسارت و تلفات درس گرفت، تصریح کرد: پس از وقوع سیل باید از مشارکت مردم و نحوه مدیریت مدیران درس گرفت اما از آنجایی‌که مردم فراموشکاری هستیم اگر حادثه‌ای 10 سال رخ ندهد، همه آن را فراموش کرده و در هنگام وقوع بحران‌زده می‌شویم مهمترین بحث در مقابله با بحران آموزش طولانی‌مدت مردم و مدیران است که چگونه باید با بحران مقابله کرد و  یکی از اقدامات مؤثری که اورژانس استان در چند سال اخیر انجام داده، راه‌اندازی اورژانس هوایی است که در هنگام مسدود بودن راه‌ها برای جابجایی بیماران و مصدومان دیگر مشکلی نداشته و به راحتی آنها را به مراکز درمانی منتقل کردیم.

عضو هیئت علمی گروه معماری، شهرسازی دانشگاه بوعلی‌سینا نیز گفت: زمینه بروز فاجعه در هر منطقه متفاوت است؛ به عنوان مثال در استانهایی جلگه‌ای مانند خوزستان و لرستان بروز فاجعه‌ای مانند سیل بسیار خاص و خطرناک است در حالیکه بروز این اتفاق در استانی کوهستانی مانند همدان، خیلی حاد و خطرناک نیست.

دکتر محمدرضا عراقچیان بیان کرد: در کشور و هر استان، نقشه مخاطرات داریم به طوریکه در این نقشه میزان مخاطرات درجه‌بندی شده و مشخص می‌کند که به کدام نقطه در زمان وقوع حوادث باید توجه بیشتری کرد.

وی با تقسیم‌بندی مخاطرات به طبیعی، انسان‌ساز و تکنولوژی اظهار کرد: سیلی که اتفاق افتاد، جزء مخاطرات طبیعی است که متأسفانه برای جلوگیری از آن نمی‌توان کاری کرد تنها باید هنگام بروز مخاطرات طبیعی، فاجعه را به حادثه تبدیل کرد و میزان ضرر را کاهش داد.

عراقچیان درباره سیل خوزستان، تصریح کرد: سیلی که در این منطقه رخ داد، ناشی از خود استان نبود، بلکه در اثر بارش‌های کوهستانی و شرایط جوی استان‌های همجوار بود. شرایط جوی استان‌های همجوار در بروز بلایای طبیعی در استان تأثیر مستقیم دارد و برای جلوگیری و مقابله با این اتفاقات نیازمند زنجیره مدیریت مخاطرات هستیم.

این مدرس دانشگاه با تأکید بر اینکه مشخصات و ویژگی‌های زمین، گاهی کمک‌آفرین و گاهی مخاطره‌ساز است، خاطرنشان کرد: همدان نیز در حوزه رانش کوه میزان مخاطره زیادی نسبت به استانی مانند خوزستان دارد.

وی اضافه کرد: میزان توسعه‌یافتگی هر جامعه‌ای، از مقالات برجسته علمی مشخص نمی‌شود بلکه از میزان مقابله با بحران‌ها نمایان می‌شود و نیازمند آموزش بحران و فرماندهی میدانی و هرمی هستیم، ما در شناسایی ساختار مخاطرات مشکل داریم.

وی عنوان کرد: برای برنامه‌ریزی در حوزه بحران باید سیاست را کنار‌ گذاشته و از تجربیات دیگران استفاده کرد به طوریکه در حال حاضر کشورهای ژاپن، کانادا و سوئد بهترین روش مقابله را دارند

وی با بیان اینکه باید مدیریت دانش را مورد توجه قرار داد، اظهار کرد: در بحران اخیر ضعفی که کل کشور را با آن درگیر بود، عدم بهره‌مندی از نیروهای داوطلب در این حوزه بود. هنگام بروز وقایع طبیعی باید علاوه بر داشتن سامانه حمل و نقل اضطراری، سعی بر حفظ جان و مال مردم داشته باشیم.

عراقچیان با بیان اینکه این بحران نشان از عدم اعتماد مردم به مسئولان شهری داشت، تصریح کرد: بعد از این اتفاق، نیاز به بازیابی اعتماد مردم به صورت جدی داریم.

وی با اشاره به اینکه مکان‌یابی و شبکه‌های ارتباطی ما ناقص و آسیب‌پذیر است، اعلام کرد: در سطح استان و کشور، مانورهای فعال و فراگیر کشوری نداریم در حالیکه کشور صلح‌طلبی مانند سوئیس، سالی یکبار مانور جنگ برگزار می‌کند.

جانشین معاونت اجتماعی فرماندهی انتظامی استان همدان نیز با بیان اینکه حادثه‌های طبیعی اخیر درسی بود که طبیعت به ما داد، گفت: درس این بلایا توجه به موضوع تاب‌آوری جامعه در برابر بلایای طبیعی بود.

جانشین معاونت اجتماعی فرماندهی انتظامی استان همدان با اشاره به اینکه وظیفه اصلی نیروی انتظامی تأمین امنیت مردم است، اظهار کرد: با بروز این مشکلات اخیر وظیفه نیروی انتظامی چند برابر شد و با توجه به اینکه همدان معین چند استان نیز بود نیروها در حالت آماده‌باش صددرصد به سر می‌بردند که خوشبختانه نه تنها حادثه خاصی برای افراد رخ نداد بلکه شاهد کاهش 50 درصدی سرقت‌ها در ایام نوروز امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته بودیم.

وی با اشاره به حواشی فضای مجازی و جوسازی‌هایی که در زمان بروز سیل رخ داده، خاطرنشان کرد: لازم است در مواقع بحران برای آرام‌سازی جامعه، فضای مجازی مدیریت شود چرا که این امر بسیار حائز اهمیت است در غیر این صورت خود عامل خطرساز است و جامعه را تهدید می‌کند. 

کارشناس مرکز پیش‌بینی هواشناسی استان همدان با بیان اینکه تمام اطلاعات و مدل‌های هواشناسی جهانی هستند، گفت: اگر سامانه بارشی مخرب و قوی باشد ظرف 48 ساعت پیش از ورود سامانه بارشی به تمام دستگاه‌ها و نهادهای دولتی هشدار داده می‌شود.

محمدحسن باقری‌شکیب اظهار کرد: با توجه به آغاز سال جدید و بارش بارانی که در 70 سال گذشته بی‌نظیر بوده است، در ایام عید نیز شاهد ورود دو سامانه پر قدرت بوده‌ایم که سامانه اول اگر چه بارش فراوانی را به همراه داشت اما در واقع هشداری برای وقوع سیل در بارش سامانه دوم بود.

وی تصریح کرد: وظیفه ذاتی و اصلی سازمان هواشناسی پیش‌بینی شرایط طبیعی چون فعالیت ابرهای سیل‌آسا و زمان ورود آنها به کشور است که خوشبختانه مرکز هواشناسی استان در این راستا به خوبی به وظیفه خود عمل کرد.

عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه پیام‌نور استان همدان نیز اعلام کرد: علائم روانشناختی فجایع حاد با گذشت زمان، به صورت مزمن در افراد باقی می‌ماند و باعث ایجاد زمینه‌های خطرناک در آنها می‌شود.

دکتر نصراله عرفانی با اشاره به اینکه آسیب‌های جسمانی و ظاهری بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند و آسیب‌های روحی و روانی فراموش می‌شوند، افزود: مداخله تیم روانشناسی، برای افرادی که علائم در آنها مزمن شده، ضروری است.

و واکنش افراد در رویارویی با مخاطرات، چهار فاز دارد که مرحله به مرحله رخ می‌دهد . : مداخله در این چهار سطح، باید متناسب با علائم روانشناختی افراد باشد چرا که نوع واکنش در هر فاز متفاوت بوده و‌ به طبع خدمات‌رسانی هم یکسان نخواهد بود.

وی طی تحقیقاتی که در سراسر دنیا انجام شده، هنگام بروز حادثه افرادی که دارای جراحت جسمی هستند، در اولویت قرار دارند و افراد آسیب‌دیده روحی فراموش می‌شوند، توصیه کرد: بعد از ساماندهی حادثه، تیم روانشناسی برای کمک به آسیب‌دیدگان در محل حاضر شده تا افراد را درمان و بررسی کنند.

عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه بوعلی‌سینا نیز ، با بیان اینکه بلایای طبیعی فعالیت و زندگی استان را تحت تأثیر قرار می‌دهند، گفت: بلایای طبیعی ماهیت اجتماعی دارند بنابراین ویژگی‌های اجتماعی و فرهنگی در بلایای طبیعی بسیار مهم است.

دکتر اسدالله نقدی با تأکید بر آمادگی جامعه و مشارکت مردم در زمان وقوع فجایع طبیعی، اظهار کرد: درک درست و واقعی از ویژگی‌های رفتاری جامعه به مدیریت بحران کمک می‌کند..

نقدی ادامه داد: تاب‌آوری شامل 3 نوع تاب‌آوری سازه‌ای، سازمانی و اجتماعی است به‌طوریکه در تاب‌آوری سازه‌ای شهرها ایمن و استاندارد ساخته شود و در تاب‌آوری سازمانی نیز تاب‌آوری تمامی سازمان‌ها و شهرداری‌ها در مواقع بحران مورد اهمیت است. این جامعه‌شناس با تأکید بر اینکه باید تاب‌آوری اجتماعی در کشور سنجیده شود، خاطرنشان کرد: تاب‌آوری اجتماعی بدین معناست که مردم باید اطمینان داشته باشند که خود و سازمان‌ها در شرایط بحران دوام خواهند آورد و فقط نباید در مواقع بحران به آموزش تاب‌آوری پرداخته شود.این جامعه‌شناس با تأکید بر اینکه باید تاب‌آوری اجتماعی در کشور سنجیده شود، خاطرنشان کرد: تاب‌آوری اجتماعی بدین معناست که مردم باید اطمینان داشته باشند که خود و سازمان‌ها در شرایط بحران دوام خواهند آورد و فقط نباید در مواقع بحران به آموزش تاب‌آوری پرداخته شود.

همچنین؛در بلایای طبیعی علاوه بر خسارات جانی و مالی، هزینه‌های پنهانی از جمله تخریب میراث فرهنگی، مناسبات روانی و اجتماعی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا با بیان اینکه در دانشگاه‌های کشور رشته‌ای به نام جامعه‌شناسی فاجعه وجود ندارد، تأکید کرد: در دانشگاه‌های کشور موضوع جامعه‌شناسی فاجعه به‌طور فراگیر سرفصل مشخصی ندارد.

وی با اشاره به اعتمادسازی در مواقع بحران، ادامه داد: اعتماد مردم در زمان وقوع بحران خود را نشان می‌دهد به‌طوریکه اگر رسانه‌ای اعلام اخطار می‌کند باید همکاری و همراهی رخ دهد و اگر اینگونه نباشد نشان از کمبود و یا نبود اعتماد است.

این مدرس دانشگاه درباره اعتمادسازی در جامعه، اذعان کرد: باید در جامعه نارضایتی و نااطمینانی را بشناسیم و ترمیم کرده و در نهایت باید در مواقع عادی سرمایه‌گذاری اجتماعی کنیم تا در مخاطرات برداشت شود..

وی با تأکید بر بازاندیشی اصول شهرسازی، افزود: حاشیه شهرهای همدان آسیب‌پذیر بوده و تراکم جمعیتی بالایی دارند .وی با اشاره به آینده‌نگری در بلایای طبیعی، بیان کرد: عصر جدید، عصر مخاطرات است و جامعه‌ای موفق خواهد بود که تاب‌آوری بیشتری داشته باشد. یکی از درس‌های سیل اخیر در کشور این است که با محیط زیست بد رفتار کرده‌ایم و او هم با ما اینگونه رفتار کرد بنابراین باید یاد بگیریم با محیط زیست بدرفتاری نکنیم.

مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای استان همدان نیز در این نشست گفت: راه‌های استان همدان دارای زیرساخت‌های خوبی بوده و در سیل اخیر آسیب و خسارت جدی ندید.

مصطفی پناهنده با بیان اینکه در هنگام وقوع بحران راه خط مقدم است و باید باز نگه‌داشته شود،  اظهار کرد: اگر جاده‌ها بسته شود کمک‌رسانی‌های دیگر هم مختل می‌شود بنابراین سعی کردیم راه‌های استان مسدود نشود.

وی عنوان کرد: با توجه به اینکه در بسیاری از مناطق همچون استان مرکزی بندها شکافته شده و سیل روستاهای استان همدان را فراگرفته بود و عملاً جاده‌ها از بین رفتند اما عوامل راهداری استان وارد عمل شده و به بازسازی و بازتوانی راه‌ها پرداختند.

وی افزود؛راهداری در راستای اینکه کمترین خطرات در جاده‌های استان ایجاد شود با شروع بارش‌ها تمامی آب‌روهای استان بررسی و لایروبی شد.

پناهنده یکی از مشکلات موجود در جاده‌های استان را رانش دانست و اعلام کرد: در گردنه اسدآباد رانش زمین رخ داده که بسیار خطرناک است بنابراین تیم مشاوره‌ای برای بررسی مسائل ژئوتکنیکی این منطقه اعزام شده است. وی با اشاره به اینکه بارش باعث اشباع خاک‌ها شده است، ادامه داد: همچنین گردنه آبدر در محور آورزمان- نهاوند و گردنه گرین با مشکل رانش مواجه هستند .

معاون هماهنگی امور عمرانی فرماندار همدان نیز با اشاره به همکاری و مشارکت قابل توجه مردم در مهار سیلاب، بیان کرد: خوشبختانه مدیریت و فرماندهی مشکلات در همدان به شکل سامان‌یافته و به دور از موازی‌کاری با مدیریت ستادمدیریت بحران صورت گرفت.

رضا زمانی افزود،خوشبختانه  شاهد بلوغ در شورای روستا و دهیاری‌ها هستیم این درحالیست که مردم ساکن در روستا با رضایت و جدا از هر گونه مقاومت، موافق هدایت آب به مزارع کشاورزی خود بوده و از آبگرفتگی به طور کامل در روستاها جلوگیری کردند.

معاون فرماندار همدان بزرگترین آیتم در مدیریت بحران را جلوگیری و کنترل بحران‌زدگی ازسوی  مسئولان دانست و تأکید کرد: با مدیریت منطقی و بررسی‌های کارشناسی در شهرداری و فرمانداری‌ها، به‌وسیله مشخص کردن تمامی نقاط  بحران، قنات و رودخانه‌ها برای مقابله با سیل مدیریت سیلاب از سرمنشأ صورت گرفته است.

وی نقش بیمه در تأمین خسارات را بسیار موثر و مفید خواند و یادآور شد: متأسفانه بیمه حوادث و منازل همانند بیمه خودرو در بین مردم فرهنگسازی نشده و مردم نیاز به آن را احساس نکرده‌اند.

مدیر مرکز افکارسنجی شعبه همدان گفت؛اگر جامعه را به یک انسان تشبیه کنیم می‌توان گفت زمانی که بخشی از آن دچار آسیب می‌شود قلب همه انسان‌ها به درد می‌آید همانطور که اگر بخشی از بدن یک انسان دچار آسیب شود بخش‌های دیگر آن نیز مختل می‌شوند. شاید تا زمانی‌که بحث‌های جامعه‌شناسی چندان مطرح نبود بیشتر، آسیب‌های جغرافیایی و جسمی یک فاجعه مد نظر قرار می‌گرفت اما بعدها به آسیب‌های روحی و روانی نیز توجه شد.

وی اضافه کرد،همانطور که؛فریزر محقق پیشگام مطالعات فاجعه (1950)، بیان کرده بود که فاجعه رخدادی است در زمان و مکان درون یک جامعه یا بخشی مستقل از جامعه که خطرات زیادی را ایجاد می‌کند و موجب خساراتی به اعضای جامعه و دستگاه‌های اجرایی می‌شود، ساختار اجتماعی را دستخوش آشفتگی کرده و از تکمیل  و انجام برخی کارکردهای ضروری در جامعه جلوگیری می‌کند. همچنین توماس ای درابک و جرالد جی هواتمر معتقد بودند که فاجعه پدیده‌ای اجتماعی است که موجب بهم‌ریختگی کارکرد و ساختار یک نظام اجتماعی و نهادهای درون آن در دوره ای کوتاه می‌شود. یک فشار روانی و اجتماعی بزرگ است و انگاره‌های متعارف زندگی و کنش‌های اجتماعی را می‌شکند و باعث به وجود آمدن نیازهای جدید می‌شود.

اعظم شکوری افزود، فاجعه وضعیت یا حادثه‌ای فراتر از توانایی و ظرفیت‌های محلی است  که بر آن غالب می‌شود و به کمک‌های خارجی عوامل ملی و بین‌المللی نیاز دارد. جامعه‌شناسی فاجعه به انسان‌ها کمک می‌کند تجربه‌های گذشته و مسائل فعلی و رویدادهای آینده را بهتر درک کنند و بین مشکلات شخصی خود و مسائل بحران‌های اجتماعی ارتباط برقرار کنند . به محققان و مسئولان نیز کمک می‌کند تا برای ارزیابی مسائل بحران‌های اجتماعی شیوه‌های متنوعی را طرح کنند و راه‌حل ارائه دهند.

بنابراین ایسپا با همکاری ایسنا تصمیم به برگزاری نشست تخصصی «جامعه‌شناسی فاجعه با محوریت سیل» گرفت و از مدیرکل مدیریت بحران استانداری، فرمانده انتظامی، مدیرعامل جمعیت هلال احمر، رئیس مدیریت حوادث و فوریت‌های پزشکی، مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای، مدیرکل پدافندغیرعامل، مدیرکل هواشناسی، فرماندار، جامعه‌شناس، روانشناس و کارشناس معماری و شهرسازی دعوت به عمل آورد